رادارهاي آينده ياب

اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:

Facebook

Twitter

Google

Yahoo

Delicious

بالاترین

دنباله

[2007-07-11]   [ سید علیرضا حجازی]

پايش در آينده و ديدباني آن يكي از نخستين ماموريت‎هاي آينده‎پژوهان و آينده‎انديشان است. اهميت اين امر به حدي است كه بر پا ساختن رصدخانه‎هاي دانش و فناوري با هدف رهگيري آن‎چه كه در اين دو حوزه در پيش است و نيز به منظور جلوگيري از شگفت‎زدگي فناورانه، در اولويت‎هاي تحقيقاتي بسياري از كشورهاي توسعه يافته قرار گرفته است. بديهي است رصدخانه‎هاي دانش و فناوري برخلاف رصدخانه‎هاي متعارف ابزارهايي نظير تلسكوپ يا راديوتلسكوپ ندارند، بلكه از سامانه‎هاي ديگري براي رصد آينده استفاده مي‎كنند كه از آنها به عنوان ”رادارهاي آينده ياب“[1]ياد مي شود.

 

منظور از رادارهاي آينده‎ياب سامانه‎هاي ديدباني است كه براي رديابي سيگنال‎هاي قوي و ضعيف تغييرات محيطي توسعه‎يافته‎اند. معمولاً رادارهاي آينده ياب را ”ردياب آينده“[2] مي‎خوانند. اين رادارها در حقيقت ردياب‎هايي هستند كه به منظور كشف و شناسايي روندهاي آينده توسعه يافته‎اند. اين سامانه‎ها كه تركيبي از نرم افزار و سخت افزار مي‎باشند، براي برنامه‎ريزي حركت‎هايي كه رو به سوي آينده جريان دارند، طراحي و سامان يافته‎اند. رادارهاي آينده‎ياب مجموعه‎اي از روش‎شناسي‎ها و شيوه‎هاي ديدباني هستند كه نقاط موثر در تغييرات اندك و فراوان دانش و فناوري را شناسايي نموده و با پديدار ساختن آنها تصميم سازان جامعه را در اتخاذ تصميم‎ها و تدابير مناسب و به هنگام ياري مي‎كنند.

 

يك رادار آينده‎ياب داراي سه بخش اصلي است: 1) بخش دريافت‎كننده سيگنال‎هاي آينده 2) بخش پردازشگر سيگنال‎ها و 3) بخش هشدار دهنده

 

 

1. دريافت‎ كننده

اگر ديدباني را به عنوان هنر برجسته و شايان تقدير آينده‎پژوهان قلمداد كنيم، بايد بدانيم كه اين هنر از طريق چه ساز و كاري پياده‎سازي مي‎شود. معمولاً هر رويدادي كه در جوامع علمي رخ دهد از طريق كانال‎هاي رسانه‎اي در جامعه‎ي پيرامون خود بازتاب مي‎يابد. اين بازتاب خود در برگيرنده‎ي اخبار و اطلاعاتي است كه با صحت و سقم متفاوت داده‎هايي را به آگاهي مخاطبان خود مي‎رسانند. بنابراين اولين مجرا و راه شناسايي رويدادهاي مرتبط با آينده كسب اخبار و اطلاعات از طريق همين رسانه هاست.

 

در گذشته‎اي نه چندان دور كه اخبار و اطلاعات توليدي حجم اندك و قابل مديريتي داشتند، عوامل انساني كار دريافت و جذب اخبار و اطلاعات را بر عهده داشتند اما امروزه و با توجه به حجم انبوه اخبار و اطلاعات توليدي به ويژه در عرصه وب و اينترنت عوامل ماشيني عهده‎دار اين مسووليت شده‎اند. موتورهاي تخصصي جستجو و طبقه‎بندي اخبار امروزه اين كار را به آساني در فضاهاي اينترنتي انجام مي‎دهند. نمونه‎اي از اين موتورهاي تقريباً هوشمند را مي‎توانيد در اين نشاني اينترنتي بيابيد: www.dat.ir .

 

اما در محيط‎هايي غير از وب نظير تلويزيون‎ها اين كار به چه صورت انجام مي‎گيرد؟ تقريباً اغلب رسانه‎هاي راديويي و تلويزيوني وابسته به خبرگزاري‎هايي هستند كه بر روي اينترنت پايگاههايي را براي اطلاع‎رساني دارند كه چگونگي دريافت آخرين اخبار و اطلاعات از آنها پيشتر ذكر شد، اما هميشه اين‎گونه نيست. چنانچه خبرگزاري‎ها و رسانه‎هاي راديويي و تلويزيوني وابسته به آنها اشتراكي از اخبار و اطلاعات خود را براي كاربرانشان تدارك ديده ‎باشند، اين كار به آساني صورت مي‎گيرد اما در گامي فراتر و تخصصي تر گروههايي براي گزينش اخبار و اطلاعات موجود در برنامه‎هاي تلويزيوني تشكيل مي‎شود و كارشناساني براي اين امر در نظر گرفته مي‎شوند كه كار بازبيني برنامه‎هاي ضبط شده يا در حال پخش را برعهده دارند.

 

در محيط هاي اجتماعي اين كار به صورت‎هاي ديگر صورت مي‎گيرد. تغييراتي كه در عرصه‎هاي اجتماعي، اقتصادي و ... صورت مي‎گيرند، اغلب در هيچ رسانه‎اي بازتاب نمي‎يابند و مكانيزم رويدادهاي اجتماعي در اغلب مواقع بي‎صدا بوده اما همراه با جلوه‎هاي آشكار است. بر اين اساس ديدبانان اجتماعي كه روند تغييرات دانشي، فناورانه يا اقتصادي را در يك جامعه زير نظر مي‎گيرند از تخصص‎هاي فردي و اجتماعي خود بهره مي‎گيرند و با رصد رويدادهاي بزرگ و كوچك به پيش‎بيني روندهاي آينده مي‎پردازند. گاهي حتا رويدادي رخ نمي‎دهد، بلكه روند جاري امور فرد ديدبان را به نتايجي مي‎رساند كه مباني استنباطي آن بر اساس ديده‎ها، شنيده‎ها، تاثيرات اجتماعي و ديگر شواهد و قرايني است كه به دست او رسيده است.

 

معمولاً شناسايي سيگنال‎هاي ضعيف به كشف طلا از ميان شن‎هاي رودخانه تشبيه مي‎شود. ممكن است چنين كاري در نگاه نخست بيهوده و بي‎ثمر به نظر برسد، اما بر اثر پشتكار و تداوم فعاليت به تدريج آثار اندكي از طلا ظاهر مي‎شود و فرد جوينده‎ي طلا به ادامه كار اميدوار مي‎شود. كار ديدبانان آينده نيز اين گونه است، آنان به تدريج با يافتن شواهد و نشانه‎هاي اندك به تداوم كار علاقمند مي‎شوند و با تحليل ارتباط منطقي ميان نشانه‎ها ادامه روندهاي آينده را پيش‎بيني مي‎كنند. ديدباني و رصد آينده فعاليتي است كه نيازمند صبر و شكيبايي است و دستاورد آن تنها به كمك حوصله و تحمل فرد ديدبان حاصل مي گردد.

 

بنابراين مجموعه‎اي از ابزارها، روش‎ها، فنون و حتا مهارت‎هاي شخصي كه سيگنال‎هاي قوي و ضعيف را رصد و دريافت مي‎كنند بخش دريافت كننده يك رادار آينده ياب را تشكيل مي‎دهند.

 

2. پردازنده

امروزه پردازش داده‎هايي كه پيرامون آينده و امور آن گردآوري مي‎شوند، به شيوه‎هاي مختلفي مورد تجزيه و تحليل و پردازش قرار مي‎گيرند. اما تمامي اين فعاليت‎ها در فضايي صورت مي‎گيرد كه اصطلاحاً انديشگاه يا كانون تفكر[3] ناميده مي‎شود. مي‎توان كانون‎هاي تفكر را به كندوهاي عسلي تشبيه كرد كه آينده‎پژوهان و ديدبانان گرده‎هاي گل‎هاي آينده را با خود به آنجا مي‎آورند و پس از پردازش و فرآوري آنها را به عسل گواراي آينده تبديل مي‎كنند و قطره‎هاي اين عسل را درون خانه‎هايي جاي مي‎دهند كه ما آنها را پايگاه‎هاي دانش[4] مي‎ناميم.

 

در حقيقت خرد و همكاري جمعي و بهره‎گيري از فنون آينده‎پژوهي و آينده‎انديشي است كه توانمندي يكايك آينده‎پژوهان و ديدبانان آينده را به ثمر مي‎نشاند. بنابراين چنيين مجموعه‎اي مي‎تواند انجام عمليات پردازش داده‎هاي گردآوري شده و تبديل آن به دانش يا آگاهي را بر عهده بگيرد.

 

بر اين اساس بخش پردازنده يك رادار آينده ياب خود دربردارنده سه بخش متمايز و در عين حال مرتبط با يكديگر است كه عبارتند از: الف) آينده‎پژوهان ب) دانش و فنون آينده‎پژوهي ج) كانون‎هاي تفكر و آينده‎انديشي

 

 

 

3. هشدار دهنده

فلسفه وجودي رادار آينده ياب، آگاه ساختن تصميم‎سازان اجتماعي و اقتصادي جوامع از رويدادها و تغييرات آينده است. بنابراين يك رادار آينده ياب تنها به شناسايي يا پردازش سيگنال‎هاي دريافتي بسنده نمي‎كند، بلكه هشدارهاي لازم و ضروري را در خصوص رويدادهاي مطلوب و نامطلوب آينده ارايه مي‎كند و تصميم‎سازان و تصميم‎گيران در حوزه‎هاي مختلف را نسبت به پيامدهاي تصميم‎هاي آنان آگاه مي‎سازد.

 

مكانيزم‎هاي مختلفي براي هشدار در رادارهاي آينده‎ياب پيش‎بيني شده است كه مهمترين آنها سامانه هشدار سريع[5] مي‎باشد. اين سامانه در برگيرنده‎ي مجموعه‎اي از حسگرهاي هوشمند مي‎باشد كه با انطباق دادن داده‎هاي دريافتي باالگوهاي از پيش‎طراحي شده در صورت ضرورت هشدارهاي لازم را ارايه مي‎كند. شكل ساده و نه چندان پيچيده‎ي اين گونه‎سامانه‎ها را به طور حتم در بانك‎ها، كتابخانه‎هاي همومي و ديگر جاها ديده‎ايد و شايد نمونه‎هاي ديگري از آنها كه در امور مانند پيش‎بيني وضعيت آب و هوا به كار مي‎روند، اما در يك رادار آينده ياب، وضعيت اين سامانه قدري متفاوت است.

 

در اين گونه رادارها بخش هشدار دهنده سامانه‎اي را به كارگيري مي‎كند كه خروجي‎هاي هشدار دهنده‎ي آن براي مخاطبان كوشش‎هاي آينده‎پژوهي و ديدباني تعريف شده است. به بيان ديگر در طراحي اين سامانه ابتدا و پيش از انجام هر كاري مخاطبان يك فعاليت ديدباني در ارتباط با مقولاتي مانند دانش، فناوري، اقتصاد و ... در نظر گرفته مي‎شوند. از آنجايي كه بخش قابل توجهي از مخاطبان فعاليت‎هاي ديدباني و آينده‎نگاري را عوامل انساني تشكيل مي‎دهند، خروجي‎هايي براي آنها در نظر گرفته شده است كه براي آنان قابل فهم و ادراك باشد.

 

تمامي گونه‎هاي اطلاعاتي كه مي‎تواند به وسيله يك انسان ادراك شده و شناسايي گرد از نمادها و علايم گرفته تا تصاوير متحرك، اصوات و نواهاي قابل تشخيص، نوشته‎ها و متون و ... . اين موارد در شكلي تخصصي در ارتباط با مخاطبان خاص و ويژه ساماندهي شده و به شكل‎هاي گوناگوني نظير مقاله، كتاب، نرم افرار، وب‎سايت، وب لاگ، پايگاه دانش، تك نگاشت[6]، واقعيت‎نما[7]، فايل‎هاي ويدئويي و صوتي و ... ارايه مي‎شوند.

 

مقصود از معرفي تمامي اين بخش‎ها و قسمت‎ها شناسايي يك رادار آينده‎ياب و نقش آن در شناسايي و رهگيري سيگنال‎هايي است كه در آفرينش آينده نقش دارند. اگر چه زيربناي اصلي تمامي اين بخش‎ها و سامانه‎ها را مفاهيم بنيادي دانش آينده يا همان آينده‎پژوهي تشكيل مي‎دهند، اما ركن اصلي آن عامل انساني يا همان آينده‎پژوه است. بدون حضور آينده‎پژوهان و نظارت آنها بر هر سامانه‎اي كه مستقر شده باشد، تمامي كوشش‎ها محكوم به شكست خواهد بود. فراموش نكنيم كه مصرف كننده يا كاربر نهايي رادار آينده‎ياب انسان است و نه ماشين و ماشين (اعم از نرم افزار و سخت افزار) تنها ابزاري است در خدمت انسان براي ساختن جهان آينده.

---

[1]Futures Exploration Radars

[2]Futures Detectors

[3]Think Tank

[4]Knowledge Base

[5]Rapid Alerting System

[6]Monograph

[7]Fact sheet

نسخه‌ی چاپی ارسال اين مطلب به دوستان

---

---