آینده آموزش عالی

اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:

Facebook

Twitter

Google

Yahoo

Delicious

بالاترین

دنباله

[2007-12-20]   [ سید علیرضا حجازی]

اين احتمال وجود دارد که در آینده به جای آموزش "عالی" با آموزش "نه چندان عالی" روبه رو شويم! منظور از آموزش نه چندان عالی، همان آموزش "غیر رسمی" است. به بیانی دیگر آموزش های دانشگاهی در جهان امروز در جهت و مسیری حرکت می کنند که خواسته یا ناخواسته به گسترش آموزش های غیر رسمی کمک می کنند، آن هم با سهولت و سرعتی به مراتب بیشتر از آنچه که آموزش های رسمی و سنتی برای رسیدن به جایگاه کنونی خود طی کرده اند. دانشگاه های پيشرو این واقعیت را درک کرده اند و با برچیدن دیوارهای بلند و دروازه های قدیمی می کوشند خود را با تحولات دنیای جدید و دیجیتالی همگام سازند. در جهان امروز دیگر دانش و آموزش عالی از انحصار دانشگاه ها خارج شده است و دانش پژوهان در دانشگاهی به وسعت اقیانوس اینترنت به کسب دانش و آگاهی آن هم متناسب با نیاز و واقعیت های جهانی که در آن زندگی می کنند، می پردازند.

اگر تا کنون در مباحث آموزشی معاصر با واژه هایی مانند آموزش غیر رسمی، غیر سنتی، مدرن، مادام العمر و ... سر و کار داشتیم، از اين پس باید واژه های نسبتاً جدیدی مانند "دوره افزار" (Courseware) آشنا شويم و تازه داستان به همین جا ختم نمی شود. دوره های دانشگاهی که پیش از این برای ما جدید به نظر می رسیدند و به آنها دوره های "پژوهش محور" می گفتیم، دیگر جای خود را به دوره های "دانشجو محور" داده اند. با ادامه روند کنونی در آینده ای نه چندان دور با دوره های "حرفه محور" نیز آشنا خواهیم شد. بهتر است قدری در این واژه های تامل کنیم تا متوجه شویم به کجا می رویم.

کافی است با اندکی جستجو در اینترنت و کاوش برای یافتن دوره های آموزش الکترونیکی یا آموزش مجازی با دو وب سایت جالب توجه در این نشانی ها رو به رو شوید:

نخست، دوره افزار آزاد دانشگاه ام. آی. تی (http://ocw.mit.edu) و بعد هم، دوره افزار آزاد دانشگاه ییل که در این نشانی قرار دارد: (http://open.yale.edu)

مدتی نه چندان طولانی است که این دو دانشگاه آمریکایی برنامه ای را با عنوان "دوره افزار" یا همان "کلاسهای آزاد" را دنبال می کنند که هدف از آن ارایه آزلد و رایگان دروس دانشگاهی برای عموم علاقمندان است. این برنامه ها که در ابتدا تنها متون، سیلابس، و مطالب کمک آموزشی مرتبط با درس ها را در بر می گرفت، اینک حتا شامل فیلمهای ویدویی برخی از کلاسهای درسی مانند کلاس های رشته مهندسی الکترونیک و چند رشته دیگر از گروه علوم پایه مانند فیزیک و زیست شناسی می باشد که تماشای آنها حتا برای کسانی که این دوره ها را گذرانده اند، می تواند بسیار آموزنده باشد. در حقیقت با مشاهده چگونگی ارایه مطالب استادان و محیط کلاسها می توان دریافت که دانشگاههای امروزی تا چه اندازه دستخوش تغییر و تحول شده اند.

باید پذیرفت پدیده جهانی شدن امروز مرزهای آموزش عالی را نیز در نوردیده است. در واقع يکی از مباحثي که امروز پيرامون روندهاي اصلي آموزش عالي در جهان آینده مطرح شده است، فرايند جهاني شدن است. در این مسیر ابتدا باید درک مناسبی از موضوع آموزش عالي داشته باشیم. در جهانی که گسترس فناوری اطلاعات و ارتباطات در آن شبکه ای تقریباً نامتناهی را از منابع عظیم آموزشی بر روی بستر اینترنت گردآورده است، آیا دیگر می توان پذیرفت که تنها دانشگاه ها هستند که می توانند ارایه کننده مفهومی به نام آموزش عالی باشند؟
تلقي ها و برداشتهای ما از ماهیت واقعی آموزش عالی اهمیتی ندارد، مهم این است که امروز آموزش عالی دیگر محدود به فضا و مکان و حتا زمان معینی نیست. ديدگاه ها و نظریه های گوناگون صاحب نظران در رابطه با ماهيت آموزش عالی در جهان امروز همگی به یک واقعیت اذعان دارند و آن این که وضعيت كنوني آموزش عالی و چيزي كه از آن غالباً با عنوان آموزش عالي سنتی ياد مي شود، آخرین روزهای عمر خود را سپری می کند. چنین اذعانی بر پایه این واقعیت شکل گرفته است که بخش مهمی از آموزش عالی به ویژه در بخش تحصیلات تکمیلی یعنی مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد، وابسته به کاوش ها و کوشش هاس شخصی خود دانشجویان شده است. بدیهی است از آنجایی که اینترنت دسترس پذیرترین ابزار جستجو در جهان امروز به شمار می آید، دانشجویان آن را به عنوان اولین مقصد خود در نظر می گیرند. با افزایش مراجعات به این رسانه ارتباطی جهانی اندیشمندان بسیاری به این اندیشه پرداختند که از اینترنت به عنوان یک ابزار آموزشی استفاده کنند و این دقیقاً همان چیری است که امروز در دوره افزارهای دانشگاههایی مانند ام. آی. تی یا ییل می بینیم.
تاثير اینترنت و به ویژه اجرای شیوه های نوین آموزش عالی از طریق آن که مهمترین ویژگی یعنی جذابیت را برای شخص دانش پژوه در بر دارد، تاثیر متقابل دیگری نیز داشته است و آن گسترش ابعاد فنی شبكه اينترنت و شبكه هاي ديجيتالی محلی با توجه به شرایط و نیازمندی های آموزش عالی است. مطرح شدن ابزارهای جدیدی مانند پورتفوليوهای آموزشی و دیگر سامانه های آموزشی که همگی از نمادهای بارز این تاثیر متقابل محسوب می شود، گواهی بر این ادعاست.
نقش پیدا کردن دانشجو به عنوان محور اصلی آموزش و کسی که تمامی پژوهش ها در نهایت به او می انجامد، سبب شده است تا در دنیای امروز دیگر فراگیری دروس گوناگون حالت اجباری خود را از دست بدهد. مدتهاست در برخی از کشورهای توسعه یافته دیگر این دانشجو است که دروس مناسب برای رسیدن به اهداف آموزشی خود را از میان مجموعه ای از دروس مرتبط انتخاب می کند و طراح سیلابس خود اوست. دوره هایی که توسط دانشجوها طراحی و اجرا می شوند، کم نیستند و در چنین دوره هایی استاد تنها نقش ناظر و هدایت گر را بازی می کند. از آنجایی که هدف از آموزش عالی آماده شدن برای کسب مهارت های لازم به منظور عهده دار شدن مشاغل و جایگاه های اجتماعی است و گرفتن مدرک تنها هدفی برای اثبات این ادعاست، دوره های دانشجو محور نیز به تدریج جای خود را به دوره های حرفه محور می دهند. به همین منوال می توان انتظار داشت در سال های آینده رشته های دانشگاهی علاوه بر ترکیب بیشتر دروس ومهارت ها برای حرفه های معین و مشاغل اجتماعی مشخصی طراحی و اجرا شوند و به تدریج کارخانه های مدرک سازی که تنها عنوان زیبای دانشگاه را با خود یدک می کشند، برچیده شوند.
بررسی روندهاي جهاني در آموزش عالي روشنگر همگاني شدن و بين المللي شدن این بخش از نظام آموزش جهانی است. به گفته ی دکتر فاضلی، یکی از اندیشمندان و صاحب نظران کشورمان در عرصه آموزش عالی، "فهم ما از آموزش عالی بيش از آنکه ناشی از واقعيت های بد و ناگوار در اين نهاد باشد، به نحوه فهم ما از فرايند گذار از آموزش عالی سنتی به به مرحله تازه ی آن در تاريخ آموزش و تلاش برای سازگاری با مجموعه فرايندهای اجتماعی جديد جهان بستگی دارد. درک وضعيت جديد جامعه انسانی بسيار پيچيده و دشوار شده است؛ و از آن پيچيده تر درک نهادی است که رسالت آن شناخت اين پيچيدگی ها و معماهاست. از اينرو ماهيت نوین آموزش عالی، ماهيتی شناختی و معرفتی است. ما در فهم آموزش عالی جديد و تحولات آن درمانده ايم. اين بحرانی است که بايد به آن صادقانه اعتراف کنيم."
رونالد بارنت-از صاحب نظران برجسته مطالعات آموزش عالی- اين مساله را اينگونه توصيف می کند: "مهمترين بحران در آموزش عالی مربوط به شيوه ی ما در فهم آموزش عالی اصول بنيادينی است که به شکل سنتی ايده آموزش عالی بر آن استوار گشته است، و مربوط به شيوه و روشی است که اين اصول امروز کوچک و کم ارج شده اند ". در حقیقت آنچه که در جهان امروز اتفاق افتاده است، تغيير بستر اجتماعی آموزش عالی است. مروری بر تحولات آموزش عالی از ظهور اولين دانشگاه در قرن سيزدهم در بولونيای ايتاليا تا به امروز نشان می دهد که آموزش عالی همواره نهادی پويا و متغيير بوده است و همگام با تحول ساختارهای اجتماعی، فرهنگی و معرفتی تغيير کرده است. از اين منظر می توان شکل گيری و تحول نقش ها، کارکردها و ساختار نهاد آموزش عالی در جهان را مشاهد کرد.

با توجه به تغییر تدريجی جوامع از جامعه سنتی به جامعه دانش بنيان، می توان انتظار داشت که تقاضای اجتماعی برای دانش و مهارت ها افزايش يافته است و دانشگاه ها در سراسر جهان ناگزير به گسترش کمی و کيفی خود شده اند. ممکن است ادامه این روند دیگر تنها از عهده دانشگاه ها بر نیاید و در آینده شاهد شکل گیری نهادهایی باشیم که به شکلی وظایف پیشین دانشگاه ها را بر عهده بگیرند. ظهور نظريه های مشارکتی تا حد قابل توجهی به این موضوع دامن زده است و يادگيری تعاملی با تاکيد بر بعد اجتماعی آموزش عالی به جای بعد آکادمیک آن، تحولی چشمگیر را در روش های تدريس و آموزش به وجود آورده است . به ویپه آن که با تاکيدی که بر موثرتر بودن آموزش از راه انتقال مهارت های مسووليت پذیری از فرادهنده به فراگیر یا همان استاد به دانشجو می شود، دیگر با نقش تسهيل کننده استادان رو به رو هستیم، نه نقش «تعليم دهنده» و معلم.
دیگر حتا اصطلاح "آموزش از راه دور" نیز نمی تواند معنای سفت و محکم سابق خود را داشته باشد، چرا که اینترنت آموزش را نزدیکتر از آن چیزی ساخته است که بتوان آن را آموزش از راه دور قلمداد کرد. این یک واقعیت است و گریزی از آن نیست. آموزش های مادام العمر و به بیان بهتر پیوسته از طريق اینترنت دیگر به جای دروس رسمی و دانشگاهی آموزش های حرفه ای و تامين مهارت های زندگی و توليد دانش ها و آگاهی های هوشيار کننده را ارایه می کنند و این چیزی کاملاً متفاوت با گذشته است.

منابع:

1. فاضلی، نعمت الله. جهانی شدن و آموزش عالی نگاهی به روندهای جهانی در تحولات آموزش عالی و وضعيت آموزش عالی ايران، http://www.farhangshenasi.com/persian

2. http://rezashakiba.multiply.com/links/item/32

نسخه‌ی چاپی ارسال اين مطلب به دوستان

---

---