پرسش‌هاي كليدي پيرامون روش سناريو

اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:

Facebook

Twitter

Google

Yahoo

Delicious

بالاترین

دنباله

[2009-02-14]   [ سید علیرضا حجازی]

پس از انتشار شماره‌ي اخير خبرنامه‌ي "كشف آينده" با موضوع روش سناريو پرسش‌هايي از سوي برخي علاقمندان رشته‌ي آينده‌پژوهي به وسيله پست الكترونيكي (يا همان ايميل) مطرح شد و مناسب ديدم يادداشت اين هفته را با مراجعه به منابع معتبر از جمله يكي از درس‌هاي ارزشمند دوره‌ي آينده‌پژوهي دانشگاه آريزونا به جمع‌بندي اين پرسش‌ها و ارايه پاسخ مختصر به آن‌ها اختصاص دهم.

نخستين و مهمترين پرسش اين است كه: "به طور كلي سناريو چيست؟" در يك تعريف بسيار ساده مي‌توان گفت سناريو يك داستان يا يك صحنه است. اين صحنه يا داستان به توصيف يك وضعيت آن هم به طور عمومي مي‌پردازد كه ممكن است در آينده رخ دهد. نكته‌ي بسيار مهمي كه در اين ميان بايد به آن توجه داشته باشيم اين است كه سناريو يك پيش‌بيني نيست، بلكه روشي براي كنار هم قرار دادن و گردآوري ايده‌ها و احتمالات بسيار است به گونه‌اي كه ميان آن‌ها رابطه‌اي منطقي يا معنادار وجود داشته باشد.
پرسش دوم اين است كه "چرا در آينده‌پژوهي از سناريوها استفاده مي‌كنيم؟" بايد گفت سناريوها به ما امكان مي‌دهند درك بهتري از رويدادهاي احتمالي و ناشناخته‌ي آينده داشته باشيم. اگر تفكر خود را پيرامون آينده از ميان پيچيدگي‌هاي موجود در يك سناريو عبور دهيد، مي‌توانيد انديشه‌ي مستقلي را از رويدادهاي غير منتظره در ذهن خود بپروريد. به اختصار مي‌توان گفت سناريو مهارت‌هاي انديشه‌ورزي بهتري را براي شما در تفكر پيرامون قلمروهاي ناشناخته‌ي آينده به ارمغان مي‌آورد.

اما پرسش سوم: "براي ساختن يا نگارش يك سناريو به چه اطلاعاتي نياز داريم؟" اطلاعات زيادي مي‌تواند در تدوين يك سناريو مورد استفاده قرار بگيرد، از اطلاعات مربوط به نيروهاي تاثيرگذار بر آينده و محرك تغيير گرفته تا ويژگي بارز يك سازمان و اطلاعات مربوط به روندي كه حول آن داستان سناريو قرار است شكل بگيرد. افزون بر اين‌ها بايد رويدادهاي احتمالي و شگفتي سازها (يعني رويدادهايي كه وقوع آنها تداوم يك روند را دستخوش تغيير بنيادين مي‌سازند) را در نظر بگيريم. گاهي برون‌يابي روندها نمي‌‌تواند به تنهايي براي تدوين سناريوهاي جامع و همه‌جانبه‌نگر كافي باشد.

پرسش چهارم اين كه "براي ساختن سناريوها چه فرايندي را بايد طي نمود؟" با گرد هم آوردن تمامي روندهاي محتمل و متفاوت و موضوعات مرتبط با آن‌ها شما يك داستان را مي‌آفرينيد. اين داستان يا همان سناريو بايد روايتي منطقي داشته و محتمل و باوركردني به نظر برسد. هنگامي كه به چند سناريو برسيد كه با يكديگر بسيار متفاوت هستند، و خواننده‌ي شما پس از مطالعه‌ي آن‌ها تمامي آن‌ها را محتمل و ممكن بپندارد، شما فرايند تدوين سناريو را با موفقيت طي كرده‌ايد.

پرسش پنجمي كه به نوبه‌ي خود بسيار مهم است، اين است كه "از چند سناريو بايد استفاده نمود؟" معمولاً عدد 4 مورد توافق عمومي آينده‌پژوهان قرار دارد. 2 سناريو موجب تضاد مي‌شود. 3 سناريو نيز اين معنا را به طور ضمني در بر دارد كه يكي از اين سناريوها بهترين سناريو است و دو سناريوي ديگر افراطي هستند. بيش از 6 يا 7 سناريو نيز بيهوده است چرا كه موجب پراكندگي افكار شده و تمركز ذهني را بر هم مي‌ريزد و امر مديريت، تصميم‌سازي و برنامه‌ريزي بر پايه‌ي سناريو را دشوار يا غيرممكن مي‌سازد.

پرسش ششم اين كه "يك سناريو بايد چند صفحه باشد؟" سناريوهاي يك صفحه‌اي (معمولاً 1 صفحه‌ي A4) بهترين سناريو‌ها هستند. چرا كه نشان‌دهنده‌ي آن هستند كه فرد سناريو نويس توانمندي آن را داشته كه تمامي داستان مورد نظر خود را در يك صفحه مطرح كند. البته در مورد سناريو‌هاي مشروح و طولاني موضوع قدري متفاوت است و طولاني شدن يك سناريوي جامع نبايد حمل بر بي‌ارزش‌بودن آن شود. سناريوي كمتر از يك صفحه نيز مفيد نخواهد بود و مي‌تواند يك چكيده باشد. هر قدر اختصار را در بيان داستان مورد نظر خود رعايت كنيم در وقت خود و ديگران صرفه‌جويي كرده‌ايم.

پرسش هفتم اين كه "سناريوي خود را چه بناميم؟" نامگذاري سناريو بايد با استفاده از واژه‌هاي بُرنده و تاثيرگذار كه معنا و مفهوم تازه‌اي را به ذهن خواننده متبادر مي‌كنند، صورت گيرد. عنوان سناريو بايد كوتاه و معنادار باشد. استفاده از كلمات نامتعارف و نامانوس نيز بر ارزش سناريو نمي‌افزايد، بلكه آن را مبهم و نامفهوم جلوه مي‌دهد.

پرسش هشتم و پاياني اين است كه "اگر اطلاعات بيشتري را پيرامون سناريو بخواهيم، بايد به كجا مراجعه كنيم؟" يكي از بهترين كتابشناسي‌ها پيرامون روش سناريو در اين نشاني اينترنتي موجود است و مي‌توانيد با مراجعه به آن از كتاب‌هاي مفيدي كه در اين زمينه نوشته شده و انتشار يافته‌اند مطلع شويد:

http://www.gbn.org/public/gbnstory/ex_bibliography.htm

اما پيشنهاد شخصي من به شما در اين خصوص مراجعه به اين نشاني اينترنتي است كه از ديدگاه من همه چيز در ارتباط با سناريو را در آنجا خواهيد يافت: http://cals.arizona.edu/sce/scemain.html

اگر جاي بهتري را هم يافتيد حتماً به من اطلاع دهيد، چون همچنان علاقمند روش سناريو براي آفرينش آينده هستم. موفق باشيد.

نسخه‌ی چاپی ارسال اين مطلب به دوستان

---

---