اثربخشي روش روش سناريو در برنامه‌ريزي بلند مدت

اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:

Facebook

Twitter

Google

Yahoo

Delicious

بالاترین

دنباله

[2009-05-15]   [ سید علیرضا حجازی]

روش سناريو به عنوان يكي از روش‌هاي مطرح در آينده‌پژوهي فرايندي نظام‌يافته است كه به كشف و بررسي عدم قطعيت در نگاه به آينده‌ي بلندمدت مي‌پردازد. اين روش دربردارنده‌ي مجموعه‌اي از توصيف‌هاي جايگزين از آينده است كه به علل گوناگون و بنا بر تفاوت‌هاي موجود در حوزه‌هاي دانشي و فناورانه و نيز انتظارهاي متفاوت صاحبان منافع و كاربران با يكديگر تفاوت‌هاي بنيادين دارند. هدف از نگارش سناريوهاي مختلف، افزايش توان پيش‌بيني صحيح آينده نيست، بلكه هدف آن است كه درك صحيحي از نيروهاي راهبر و تاثيرگذار آينده حاصل شود. توانايي برنامه‌ريزي در عرصه‌هاي اجرايي و واكنش به تغيير، از راه درك و شناسايي اين نيروها افزايش مي‌يابد.

پيشينه‌ي كاربرد روش سناريو به دهه‌ي 1970 باز مي‌گردد آن هم هنگامي كه شركت "شِل" در اين زمينه پيشگام شد. برنامه‌ريزان اين شركت به دنبال يافتن پاسخي براي اين پرسش بودند كه آيا ممكن است بر اثر حادثه‌اي توليد و عرضه‌ي نفت كاهش يابد؟ برنامه‌ريزان شل در پاسخ به اين پرسش، شكل‌گيري سازماني مانند اوپك (OPEC) را يكي از عوامل احتمالي كاهش عرضه‌ي نفت شناسايي كردند. آن‌ها براي آگاه ساختن مديران ارشد شركت از اين موضوع به ارايه‌ي سناريويي توصيفي از آينده اقدام كردند. اين سناريو كه براي نخستين بار طراحي مي‌شد، با انديشه‌ي منطقي و متعارف تضاد داشت. با اين وجود، مديران شركت پذيرفتند در صورت بروز چنين آينده‌اي، تغيير چشمگيري در شيوه‌ي كار خود ايجاد كنند. بخشي از تغييرات مورد نياز در بحث‌هاي مداوم پيرامون سناريو، شناسايي شدند. مديران شل پس از شكل‌گيري اوپك به دليل كسب آمادگي لازم براي واكنش توانستند به سرعت برنامه‌هاي تجاري خود را اصلاح كنند.

براي بسياري از علاقمندان روش سناريو اين پرسش مطرح است كه سناريوها چگونه خلق مي‌شوند. در پاسخ به اين پرسش مي‌توان گفت سناريونگاري فرايندي است كه در چند مرحله صورت مي‌گيرد. ابتدا شناسايي واقع‌بينانه‌اي از تصميم‌هاي راهبردي و كليدي بلندمدتي كه در يك سازمان اتخاذ مي‌شوند، به عمل مي‌آيد. در مرحله‌ي بعد، اين پرسش مطرح مي‌شود: "چه عواملي مي‌توانند در تصميم‌هاي راهبردي و كليدي تغيير ايجاد كنند؟". فهرستي از عوامل كلان با توجه به كلان روندهاي (اجتماعي، فناورانه، محيطي، اقتصادي و سياسي) و خُرد روندهاي (ويژه‌ي صنايع مانند مواد خام، عرضه‌كنندگان، مسيرهاي توزيع، مشتريان و فناوري‌هاي) تأثيرگذار بر تصميم‌ها، تهيه مي‌شود. سناريو نويسان در مرحله‌ي بعد به اين موضوع مي‌پردازند كه كدام يك از اين عوامل كلان با خرد سازگار و اجتناب‌ناپذير و كدام يك غيرقطعي هستند. نمونه‌اي از عوامل غيرقطعي "سرعت توسعه و پذيرش يك فناوري جديد" است. در روش سناريو اهميت عوامل غيرقطعي بر تصميم‌هاي راهبردي و كليدي بلندمدت سازمان ارزيابي مي‌شود. سپس طرح اوليه‌ي سناريوها تدوين مي‌شود كه به تركيب پيامدهاي احتمالي گوناگون پيرامون عدم قطعيت‌هايي مي‌پردازد كه بيشترين تاثير را بر تصميم‌گيري راهبردي دارند.

سناريوها معمولاً به صورت داستان بيان مي‌شوند و دربردارنده‌ي توصيف وضعيت نهايي در آينده، و شرح و توضيح چگونگي ظهور و بروز آن وضعيت هستند. دليل استفاده از قالب داستاني آن است كه داستان‌ها افراد را تشويق مي‌كنند تا ناباوري و بي‌اعتمادي خود را كنار بگذارند. اين همان ويژگي مهمي است كه نمودارها، شكل‌ها و مقاله‌هاي علمي قادر به انجام آن نيستند. داستان‌ها همچنين قادر به انتقال مفاهيم پيچيده هستند، به‌طوري كه خواننده به آساني آن را درك مي‌كند و به‌خاطر مي‌سپارد.

اما موضوع مهم ديگر اين است كه سازمان‌ها چگونه از سناريوها براي برنامه‌ريزي استفاده مي‌كنند.

هنگامي كه سناريوها نوشته مي‌شوند، سازمان‌ها از آن‌ها به شيوه‌هاي مختلف استفاده مي‌كنند. ممكن است سازمان‌ها به ارزيابي راهبرد كنوني در مقابل سناريوها و ارزيابي استحكام راهبرد جاري بپردازند. اگر راهبردي در ميان چندين آينده‌ي بديل به شكلي موفق و كارآمد ظاهر شود، مي‌توان آن را مستحكم پنداشت و اگر تنها در يكي از ابعاد آينده موفق باشد، سازمان را در معرض خطر بزرگ‌تري قرار مي‌دهد. همچنين ممكن است سازمان‌ها به گسترش برنامه‌هاي احتمالي براي تدوين چگونگي عملكرد و رفتار خود در هر يك از آينده‌هاي احتمالي بپردازند. در چنين حالتي با وقوع رويدادها، سازمان برنامه‌اي براي واكنش موردنياز در اختيار دارد. با به‌كارگيري سناريوها در برنامه‌ريزي، اين احساس پديد مي‌آيد كه سازمان يا فرد آمادگي بهتري براي برخورد با رويدادهاي آينده دارد.

با اين وجود نبايد از نظر دور داشت كه نگارش و اجراي سناريو مزاياي ديگري نيز مي‌تواند براي سازمان به همراه داشته باشد. از جمله، ايجاد زباني مشترك در سازمان براي بحث و تبادل نظر در خصوص آينده‌هاي گوناگون. به‌عنوان نمونه، مطرح ساختن سناريو با چندين واژه‌ي بديل، چشم‌اندازي از آينده‌‌اي محتمل را براي يك سازمان ترسيم مي‌كند. افزون بر اين افزايش حساسيت و دقت در ميان اعضاي سازمان نسبت به علايمي كه در آينده‌اي ويژه ظاهر خواهند، در قالب مطالعه‌ي مقالات، تحقيق با كسب آگاهي به شيوه‌هاي جديد از جمله كاوش‌هاي اينترنتي نمايان مي‌گردد.

به هر صورت اهميت شناخت مجموعه‌اي از علايم آينده با بهره‌گيري از روش سناريو و نيز امكان آفرينش آينده‌هاي ويژه يا تركيبي از آينده‌هاي محتمل كه در قالب سناريوهاي گوناگون تبيين مي‌شوند، امتياز بزرگي براي اين روش به شمار مي‌آيد كه به سادگي قابل چشم‌پوشي نيست.

نسخه‌ی چاپی ارسال اين مطلب به دوستان

---

---