بحران زیست محیطی؛ تهدیدکننده توسعه پایدار کره زمین

اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:

Twitter

Google

Yahoo

Delicious

بالاترین

دنباله

[2012-06-27]   [ سمیه کریمی]

پیام اجلاس بین المللی سازمان ملل در ریو دو ژانیرو



در حال حاضر، «توسعه پایدار»، یک انتخاب نیست؛ بلکه تنها راهی است که به تمامی بشریت امکان می دهد در زندگی شرافتمندانه در این سیاره، یعنی تنها سیاره ای که در اختیار داریم(!)، سهیم باشند.

این جمله «شازو کانگ» دبیر کل کنفرانس ریو+۲۰، چشم انداز اهداف این اجلاس بین المللی را به خلاصه ترین شکل ممکن بیان می کند.

تولد عبارت «توسعه پایدار»، به کنفرانسی موسوم به «اجلاس سران زمین» مربوط می شود، کنفرانسی که ۲۰ سال پیش با تمرکز ویژه بر محیط زیست و توسعه ملل متحد، در شهر ریودوژانیرو برگزار شد و با افزودن عبارت «توسعه پایدار» به مجموعه اصطلاحات رایج اقتصادی، فصل جدیدی در تاریخ تمدن بشری گشود.

«توسعه پایدار» یعنی پاسخگویی به نیازهای نسل کنونی، بدون به خطر انداختن توانایی نسل های آینده برای رفع نیازهای خود؛ فرآیندی که به معنای پیشبرد و تحقق هم زمان توسعه اقتصادی و توسعه اجتماعی با رعایت ملاحظات زیست محیطی تعریف می شود و از سه رکن اساسی تشکیل شده است: توسعه اقتصادی، توسعه اجتماعی و حفاظت از محیط زیست:

پیوستگی زندگی مادی و معنوی انسان با «طبیعت»، امری قطعی بوده که زمینه ساز تعالی و پیشرفت بشر تلقی می شود. طبیعت سرشار از مواهب الهی، علاوه بر اینکه منابع فراوانی را در اختیار بشر قرار داده، الهام بخش عناصر اصلی رشد معنوی او نیز به شمار می رود و لذا پیوستگی سلامت انسان و سلامت طبیعت، موضوعی است که از دیرباز به صورت مشترک مورد توجه و اهمیت خاص همه جوامع قرار داشته است. به این لحاظ حفاظت از محیط زیست را باید یک امر حیاتی تلقی کرد.

امروزه «رشد جمعیت» و نیز شتاب گرفتن «توسعه صنعتی»، منجر به برداشت بی رویه از منابع طبیعی و به مخاطره انداختن محیط زیست شده است. با سرعت گرفتن این روند تخریب، نگرانی هایی در سطح ملی، منطقه ای و جهانی بروز یافته است به طوری که در کنار لزوم انجام فعالیت های مرتبط با توسعه اقتصادی، توجه به محیط زیست و منابع طبیعی نیز ضرورت یافته است.

این نگرانی ها ضرورت همکاری های بین المللی با هدف بهبود وضعیت محیط زیست را به دنبال داشته و در همین راستا حدود ۲۰ سال پیش کنفرانسی درباره محیط زیست و توسعه ملل متحد موسوم به «اجلاس سران زمین» در سال ۱۹۹۲ میلادی (۱۳۷۱ شمسی) در شهر ریودوژانیرو برگزار شد. کنفرانسی که طی آن واژه «توسعه پایدار» متولد و فصل جدیدی در تاریخ تمدن بشری گشود. توسعه پایدار به معنی پیش برد و تحقق همزمان توسعه اقتصادی و توسعه اجتماعی با رعایت ملاحظات زیست محیطی تعریف می شود.

پایداری در توسعه، یعنی پاسخگویی به نیازهای نسل کنونی، بدون به خطر انداختن توانایی نسل های آینده برای رفع نیازهای خود. توسعه پایدار به عنوان اصول راهنمای بلند مدت برای دستیابی به اهداف توسعه اقتصادی جهانی، از سه رکن اساسی تشکیل شده است: توسعه اقتصادی، توسعه اجتماعی و حفاظت از محیط زیست.

از هنگام انتشار گزارش «کمیسیون برونتلند» [۱] تاکنون صدها پژوهشگر و دانشمند برجسته، تعاریف خود را از توسعه پایدار ارائه کرده اند. سال گذشته دانشگاه کلمبیا پیشنهادی مبنی بر تدوین اهداف توسعه پایدار (SDGs) مطرح کرد که مورد توجه جامعه جهانی قرار گرفت، این سرفصل ها مبارزه با فقر، تغییر الگوی مصرف، ترویج پایداری در توسعه سکونت گاه های انسانی، تنوع زیستی و جنگل ها، اقیانوس ها، منابع آب، پیشبرد امنیت غذایی و انرژی (شامل انرژی های تجدیدپذیر) را شامل می شوند.

رسیدن به اقتصادی سبز و نیز سیاست گذاری به منظور «فقرزدایی پایدار»، از جمله مهم ترین مباحثی است که به طور هم زمان در بحث توسعه پایدار به آن توجه می شود. اینکه چگونه می توان به «اقتصادی سبز» مبتنی بر استانداردهای زیست محیطی توسعه پایدار دست یافت و چگونه با پشتیبانی از کشورهای در حال توسعه می توان راهکاری یافت تا این کشورها با رعایت اصول زیست محیطی به سمت فقرزدایی و توسعه ای پایدار حرکت کنند، نیازمند بهبود هماهنگی های بین المللی برای یافتن راهکارهای عملی در این زمینه است.



● ضرورت رسیدن به وفاق بین المللی

در حال حاضر نیمی از مردم دنیا در شهرها زندگی می کنند و طی دو دهه آینده نزدیک به ۶۰ درصد جمعیت جهان – یعنی ۵ میلیارد نفر – شهرنشین خواهند بود [۲]. افزایش نامتناسب جمعیت شهری، در فقدان سیاست های مناسب کنترل آلودگی هوا در بسیاری از شهرهای جهان، پیامدهایی نظیر افزایش آلودگی هوا در شهرها و نیز افزایش تولید گازهای گلخانه ای را برای زندگی انسان ها به ارمغان آورده است. افزایش انتشار گازهای گلخانه ای همچنان ادامه دارد و چنانچه تغییر آب و هوا به صورت کنترل نشده ادامه یابد، بیش از یک سوم همه انواع شناخته شده گیاهان و جانوران ممکن است منقرض شوند.

براساس گزارش جدید گروه حفاظتی صندوق حیات وحش جهان (WWF) که گزارش «سیاره زنده» [۳] نام گرفته است، ۱۰ کشور بیشترین میزان آلودگی کربنی و اثرات مخرب زیست محیطی را از خود به جای گذاشته اند. این گروه به مقایسه میزان مصرف منابع تجدیدپذیر انرژی در برابر ظرفیت تولید منابع تجدیدپذیر در هر کشور پرداخته اند و براساس این لیست کشورهایی که بیشترین ردپای مخرب زیست محیطی و آلودگی کربنی را از خود به جای گذاشته اند، به ترتیب قطر، کویت، امارات متحده عربی، دانمارک، ایالات متحده آمریکا، بلژیک، استرالیا، کانادا، هلند و ایرلند هستند.

در حال حاضر میزان مصرف منابع انرژی توسط انسان ها، ۵۰ درصد بیشتر از آن است که زمین بتواند آن را جایگزین یا ترمیم کند، به بیانی دیگر برای تغذیه پایدار میزان مصرف سالانه انسان ها از منابع انرژی زمین، به یک و نیم سیاره نیاز است! اگر سیاست مناسبی برای کنترل نرخ رشد مصرف انرژی صورت نگیرد، این میزان در سال ۲۰۳۰، به دو سیاره خواهد رسید [۴].

جهان، اکنون ۷ میلیارد نفر جمعیت دارد که پیش بینی می شود تا سال ۲۰۵۰ این رقم به ۹ میلیارد نفر برسد. اگر حالا نتوانیم به قدر کافی به این چالش های اساسی رسیدگی کنیم، در آینده پیامدهای ناگوارتری از جمله فقر و بی ثباتی بیشتر و نیز سیاره ای ویران به جای خواهد ماند.

اگر قرار باشد دنیایی قابل زندگی برای فرزندان و نوادگان خود باقی بگذاریم، لازم است از هم اکنون با چالش های نابودی محیط زیست برخورد کنیم. در عین حال می توان گفت که دست کم بخشی از راه حل مشکلات و موانع بر سر راه توسعه پایدار از جمله چالش های مربوط به شهرها، انرژی، آب، غذا و زیست بوم ها شناخته شده هستند.

برای مثال گسترش استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر، می تواند میزان کربن و آلودگی داخلی و بیرونی را به حد چشمگیری کمتر ساخته و درعین حال به رشد اقتصادی کمک کند. همچنین با مدیریت بهتر جنگل ها و جلوگیری از رشد فعالیت های منجر به

«جنگل زدایی»، می توان علاوه بر برخورداری از تنوع زیستی و نیز آب سالم و منابع دارویی که از درختان جنگل به دست می آید، از خسارت عظیم ناشی از تولید گازهای گلخانه ای جلوگیری کرد. به طوری که تخمین زده می شود کاهش سرعت تخریب جنگل ها به نصف میزان کنونی تا سال ۲۰۳۰، مانع از بروز خسارت ۳۷ میلیارد دلاری ناشی از تولید گازهای گلخانه ای می شود [۵].

همچنین می توان با اصلاح روش نگهداری و مدیریت منابع آب، در برابر بیابان زایی ایستادگی کرد و کمک شایانی به توسعه پایدار نمود. از سوی دیگر محافظت از اقیانوس ها در برابر ماهیگیری بی رویه نیز، مانع از ویران سازی زیست بوم های دریایی و عوارض نامطلوب تغییر آب و هوایی در نقاط مختلف کره زمین می شود.



● اقدامات صورت گرفته طی ۲۰ سال گذشته

۲۰ سال از زمان برگزاری «همایش زمین» در شهر ریودوژانیرو می گذرد و طی این اجلاس سران کشورهای جهان در سال ۱۹۹۲ سه سند جامع «اعلامیه ریو»، «دستور کار ۲۱» و «بیانیه اصول جنگل» را به عنوان نوعی نقشه راه برای تجدید نظر در تعریف رشد اقتصادی پایدار، پیش برد عدالت اجتماعی و حصول اطمینان برای حفاظت از محیط زیست مورد تصویب قرار دادند.

در این مدت و براساس مصوبات فوق، تاکنون ۹ گردهمایی مهم بین المللی مرتبط با توسعه پایدار برگزار شده اند. در این دوره زمانی همچنین شش ابزار حقوقی مهم زیست محیطی بین المللی مورد تصویب قرار گرفته و برای دولت هایی که به تدریج به آن پیوستند، الزام آور شده است. تشکیل کمیسیون توسعه پایدار ملل متحد و تقویت تشکیلات جهانی محیط زیست، از دیگر دستاوردهای «همایش زمین» بود. هم اکنون اتحادیه اروپا و بعضی کشورهای در حال توسعه با تأکید بر واژه جدید «اقتصاد سبز» سعی دارند وزن بیشتری به محیط زیست در اقتصاد آینده جهان بدهند.

این در حالی است که اکثریت کشورهای در حال توسعه همچنان توسعه و رشد اقتصادی را در اولویت ملی خود قرار داده اند و به بیان دیگر سطح توسعه اقتصادی آنها به اندازه ای نیست که اقتصادشان لطمه جدی به محیط زیست وارد کند. همچنین آمریکا هنوز نگران آن است که اتخاذ سیاست های دوستدار محیط زیست، اثرات منفی بر اقتصاد عظیم این کشور بر جای گذارد.

از سوی دیگر تنها ۳ سال به زمان تعیین شده برای تحقق اهداف «سند توسعه هزاره سازمان ملل» (MDGs) که در سال ۲۰۰۰ به تصویب کشورهای جهان رسیده بود، باقی مانده است. با توجه به زمان اندک باقی مانده تا سال ۲۰۱۵ به نظر می رسد کشورهای جهان نیازمند تنظیم سند دیگری هستند تا با اهداف و رویکردهای مشترک برای حل مشکلات جهانی زیست محیطی گام بردارند.

در چنین شرایطی با موافقت سازمان ملل، کنفرانس توسعه پایدار ملل متحد موسوم به «ریو+۲۰» به مدت ۳ روز از ۳۱ خردادماه تا دوم تیرماه امسال با شرکت تعداد قابل توجهی از سران کشورها، نمایندگان سازمان های بین المللی، تشکل های مردم نهاد و جوامع دانشگاهی در شهر ریودوژانیروی برزیل برگزار شد. موضوعات کلیدی مورد بررسی در این کنفرانس، شامل «اقتصاد سبز» در چارچوب توسعه پایدار، سیاست گذاری به منظور محو «فقر شدید» و در نظر گرفتن ساختار جدیدی برای «پیشبرد توسعه پایدار» بود [۶].

در پایان این کنفرانس، یک سند سیاسی صادر شد که در آن تعهدات سیاسی دولت ها نسبت به تحقق توسعه پایدار ذکر شده است. این اعلامیه ۵۰ صفحه ای تحت عنوان «آینده ای که می خواهیم»، از مبارزه علیه فقر به مثابه مهمترین هدف آینده نام می برد. در این اعلامیه تعهد به رونق اقتصادی با رهیافت توجه به دوام منابع زیست محیطی جهانی و نیل به اهداف «سند توسعه هزاره ملل متحد» تا سال ۲۰۱۵ نیز، مورد توجه قرار گرفته است [۷].

«توسعه پایدار یک انتخاب نیست! بلکه تنها راهی است که به تمامی بشریت امکان می دهد در زندگی شرافتمندانه در این سیاره، یعنی تنها سیاره ای که در اختیار داریم(!)، سهیم باشند.» این جمله ای است که «شازو کانگ» دبیر کل کنفرانس «۲۰+Rio» گفت و ادعا کرد این کنفرانس به نسل ما امکان می دهد این مسیر را انتخاب کند. هنوز باید منتظر نتایج عملی و اجرایی اجلاس «۲۰+Rio» بود.

به هر روی امنیت، سلامت و رفاه نسل های کنونی و آینده هم در سطوح ملی کشورها و هم در سطح بین المللی نیازمند به کارگیری کلیه امکانات انسانی و مادی است. جمعیت رو به رشد جهان برای پاسخگویی به نیازهای کنونی خود و همچنین آماده سازی زمینه ها و بسترهای مناسب برای پاسخگویی به نیازهای نسل های آینده، نیازمند عزم قاطع رهبرانی است که منافع

دراز مدت جوامع خود را فدای محاسبات کوتاه مدت نخواهند کرد. وسوسه دستیابی به رشد اقتصادی سریع، بدون در نظر گرفتن کلیه جنبه های نظری و عملی توسعه پایدار می تواند ضرباتی جبران ناپذیر برای جامعه جهانی در پی داشته باشد.



ارجاعات:
[۱]: کمیسیون جهانی سازمان ملل متحد درباره توسعه و محیط زیست، گزارش برونتلند در پایان این کمیسیون منتشر شد:
http://en.wikisource.org/wiki/Brundtland_Report
[۲]: برنامه «اسکان بشر» سازمان ملل متحد:
http://www.unhabitat.org/categories.asp?catid=۹
[۳]: مشروح گزارش «سیاره زنده» و آمارهای تکمیلی درباره میزان مصرف سوخت های فسیلی و تولید گازهای گلخانه ای و به ویژه میزان آلایندگی کربنی ۱۰ کشور نخست در دنیا را در اینجا می توانید مطالعه کنید:
http://wwf.panda.org/about_our_earth/all_publications/living_planet_report/۲۰۱۲_lpr/
[۴]: در این وب سایت که «ساعت زمین» نام دارد،
می توانید میزان رشد جمعیت زمین، تولید گازهای آلاینده، نابودی جنگل ها، استخراج نفت، میزان تولید زباله در آمریکا و دیگر شاخص های مهم در زمینه مصرف منابع طبیعی،آلودگی محیط زیست و ابتلا به بیماری ها را به طور لحظه به لحظه در مقیاس صدم ثانیه ملاحظه کنید: http://www.poodwaddle.com/clocks/earthclock/
[۵]: برخی آمارهای تکمیلی:
http://www.un.org/en/sustainablefuture/pdf/conf_brochure.pdf
[۶]: برای کسب اطلاعات و جزئیات بیشتر درباره نحوه برگزاری این کنفرانس و برنامه های آن می توانید به دو آدرس زیر مراجعه کنید:
http://www.uncsd۲۰۱۲.org/
http://www.uncsd۲۰۱۲.org/rio۲۰journal.html
[۷]: متن کامل سند ۵۰ صفحه ای «آینده ای که می خواهیم»:
http://daccess dds ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N۱۲/۳۸۱/۶۴/PDF/N۱۲۳۸۱۶۴.pdf?OpenElement
سایت هایی جالب در مورد محیط زیست
• وب سایت «ساعت زمین»؛ که درآن میزان رشد جمعیت زمین، تولید گازهای آلاینده، نابودی جنگل ، استخراج نفت، میزان تولید زباله در آمریکا و دیگر شاخص های مهم در زمینه مصرف منابع طبیعی، آلودگی محیط زیست و ابتلا به بیماری ها، به طور لحظه به لحظه در مقیاس صدم ثانیه قابل
ملاحظه است:
http://www.poodwaddle.com/clocks/earthclock/
• برنامه «اسکان بشر» سازمان ملل متحد:
http://www.unhabitat.org/categories.asp?catid=۹
• مشروح گزارش «سیاره زنده» و آمارهای تکمیلی درباره میزان مصرف سوخت های فسیلی و تولید گازهای گلخانه ای و به ویژه میزان آلایندگی کربنی ۱۰ کشور نخست در دنیا:
http://wwf.panda.org/about_our_earth/all_publications/living_planet_report/۲۰۱۲_lpr/
• متن سند پایانی اجلاس هفته پیش ریودوژانیرو با عنوان «آینده ای که می خواهیم»:
http://daccess dds ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N۱۲/۳۸۱/۶۴/PDF/N۱۲۳۸۱۶۴.pdf?OpenElement

---

مطلب‌های دیگر از همین نویسنده در سایت آینده‌نگری:

+ بحران زیست محیطی؛ تهدیدکننده توسعه پایدار کره زمین  

منبع:

نسخه‌ی چاپی ارسال اين مطلب به دوستان

---

[نظر دهید]    [تعداد نظرهای ثبت شده در پیوند با این مطلب: ] 

.

---