آموزش و پرورش قرن ۲۱

اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:

Twitter

Google

Yahoo

Delicious

بالاترین

دنباله

[2010-10-09]   [ کریم رنجه بازو ]

<پستالوژی> آموزش مدرسه را به منزله مکمل تعلیم و تربیت خانوادگی می داند و <هربارت> نیز مرحله پنجم آموزش را چگونگی کاربردهای تجربی آن می داند. در این راستا کشورهای ثروتمند می توانند در آموزش و پرورش مبالغ هنگفتی را سرمایه گذاری کنند و از دیگر سو ثروت آنها ناشی از این واقعیت است که نیروی انسانی کاردان و باسواد در اختیار دارند و تحقیقات و پیشرفت هایی که در مراکز علمی و دانشگاه های آنان صورت می پذیرد، پایه اساسی رشد اقتصادی کشور را شکل می دهد.


متخصصان حوزه تعلیم و تربیت در قرن بیستم عقیده داشتند که معلومات بشر هر ۵ سال ۲ برابر می شود و اکنون در قرن بیست و یکم، معلومات انسان هر ۲ ماه، دوبرابر می شود.

حال با این وصف باید ببینیم که در کشور ما به عنوان کشوری در حال توسعه که آموزش و پرورش آن نیز در حال تحول است، دانش و معلومات با چه سرعتی افزایش می یابد.

البته این تحول و دگرگونی در بسیاری از کشور خیلی پایین تر بوده، به طوری که نسبت کودکانی که به مدرسه می روند، در کشورهای فقیر خیلی پایین تر از کشورهای ایالات شمالی و غربی آمریکا و اروپای غربی است. اکنون مسلم شده است که آموزش عمومی باید سرفصل برنامه های آموزش و پرورش جهانی باشد و این باور وجود دارد که درهای مدارس باید به روی تمامی افراد لازم التعلیم باز شود. براین اساس می توان اهداف زیر را برای آموزش و پرورش در نظر گرفت.

▪ آموزش توده ها به خاطر میهن دوستی

▪ دست یابی به توسعه اجتماعی

▪ آموزش افراد با سواد برای کارهای مورد نیاز جامعه

برای دست یابی به اهداف یاد شده، باید آموزش های نوینی را جایگزین نظام های آموزشی دوره های گذشته کرد. توجه کلی، به سیستم های آموزش و پرورش کودکان در مقطع ابتدایی است. در یکصد سال گذشته، سیستم های آموزشی نتوانسته اند میان هدف ها و محتوای آموزشی با متن زندگی ارتباط برقرار کنند. از این نظر <کلاپارد> می گوید: مدارس از زندگی بسیار دور است. محیطی است که به قدر کافی، شرایط اجتماعی را که عضو جامعه باید در آن بسر برد، نمایان نمی سازد.

<پستالوژی> آموزش مدرسه را به منزله مکمل تعلیم و تربیت خانوادگی می داند و <هربارت> نیز مرحله پنجم آموزش را چگونگی کاربردهای تجربی آن می داند. در این راستا کشورهای ثروتمند می توانند در آموزش و پرورش مبالغ هنگفتی را سرمایه گذاری کنند و از دیگر سو ثروت آنها ناشی از این واقعیت است که نیروی انسانی کاردان و باسواد در اختیار دارند و تحقیقات و پیشرفت هایی که در مراکز علمی و دانشگاه های آنان صورت می پذیرد، پایه اساسی رشد اقتصادی کشور را شکل می دهد. در مقابل این واقعیت در کشورهای پرجمعیت با ثروت اندک، بیشتر کلاس ها کلبه هایی بیش نیستند. کودکان امکانات تحصیلی لازم را در اختیار ندارند و نمی توانند بطور منظم در کلاس درس حاضر شوند و معلم نیز از جهات مختلف محرومیت دارد و از آموزش و پرورش به حد کافی بهره مند نشده است. بنابراین اگر بگوییم که اختلاف سطح آموزش و پرورش در دنیا بسیار است، اغراق نگفته ایم. پیشرفت ها در کشورهای توسعه یافته ناشی از توجه و علاقه ای است که این کشورها به آموزش و پرورش دارند و آموزش و پرورش جزو مباحث و مسائل عمده وجدی است.

امروزه دیگر آموزش و پرورش مساله داخلی یک کشور نیست. پایین بودن کیفیت تحصیلی کودکان نگرانی همه والدین است و ملت ها نگران نسل آینده هستند. زیرا آموزش و پرورش نتوانسته است در اصلاح و بازسازی اجتماعی موفق شود. <هارلن> و <لوین> نسبت به نقش اجتماعی نظام های آموزشی جهان تردید دارند. اما تاکید آنان بر این است که نظام های آموزشی نمی توانند بی عدالتی اجتماعی را تایید کنند و نسبت به آن مسئولیت نداشته باشند. با توجه به نظرات هارلن و لوین، جایگاه آموزش و پرورش در توسعه به عنوان شالوده سایر منابع منحصر و از اهمیت خاصی برخوردار است. به طوری که کارشناسان توسعه در حال حاضر اولویت بهسازی و سرمایه گذاری در آموزش و پرورش را روش مطمئن و برطرف کننده بحران های اقتصادی و اجتماعی برنامه ریزی های کلان و حتی میان مدت می دانند. مشروط بر اینکه براساس اولویت های توسعه و امکانات و واقعیت های هر جامعه و هدف های واقع بینانه و قابل حصول مبتنی است. پابه پای تحولات اخیر در سطح بین المللی، فراهم کردن وسایل آموزش و پرورش کودکانی که هر سال شمارشان افزوده می شود، مشکلاتی را برای کشورها به وجود آورده است. گرچه در دو دههِ گذشته بعضی از کشورها توانسته اند کنترل جمعیت را در دست بگیرند ولی بر اثر پیشرفت های بهداشتی و رفاهی، میزان مرگ و میر خیلی پایین آمده است. بطور کلی رشد جمعیت چه مطلق باشد و چه نسبی، موجب افزایش کل جمعیت را سبب شده است. علیهذا افزایش ثبت نام کودکان لازم التعلیم چشمگیر نبوده و نسبت جذب آنان به مدارس ابتدایی خیلی پایین تر از پیش بینی های انجام شده است.

در کشورهایی که رشد جمعیت خیلی سریع است، توسعهِ اقتصادی عامل قحطی توده هاست. در سایر کشورها پیشرفت های اجتماعی و فرهنگی نیز تابع پیشرفت های اقتصادی است. در تمام کشورها، توسعه و گسترش صنایع و رشد کشاورزی نسبت مستقیم با توانایی های اقتصادی دارد. اکنون که مسلم شد توسعه اقتصادی لازمه اش این است که افراد ماهرتر و کاردان تر باشند و مدارس در جریان سریع عقاید و تازه هایی که در تکنیک های جدید حاصل می شود قرار گیرند، پس آموزش و پرورش نقش جدید و بسیار مهمی در زندگی اجتماعی امروز برعهده دارد. علم و تکنولوژی با گام های سریع در حال پیشرفت است. از این رو، دانش، بینش، مهارت و عملکردهای مناسب در نیروی انسانی، بطور مداوم ضروری است. چنین پویایی گسترده در امر یادگیری هنگامی تحقق می پذیرد که تمامی نهادهای ذیربط در امر آموزش، کارآموزی و توسعه نیروی انسانی فعالیت های خود را هماهنگ سازند و به صورت مکمل یکدیگر عمل کنند.

برای صنعتی کردن کشور و بکار انداختن صنایع جدید یا گسترش روش های نوین کشاورزی، آموزش رسمی زمانی می تواند مؤثر واقع شود که افراد مورد تعلیم دست کم از آموزش ابتدایی بهره مند شده باشند. آنها باید خواندن و نوشتن و حساب کردن را بدانند.

به احتمال قوی تغییر یافتن از یک اصول سنتی و قدیمی به یک روش جدید، تحول از یک مرحلهِ عادی زندگی به سوی دنیایی تازه و افکاری نو است. این تحول گرچه یک جریان پردردسر است، اما باید دنبال شود و به سرعت گسترش یابد و این نقشی است که سازمان های فرهنگی باید آن را به مرحلهِ اجرا در آورند.

به همین دلیل است که آموزش عمومی سرفصل برنامه های آموزش و پرورش جهانی است. آموزش توده ها به خاطر میهن پرستی و مسائل اجتماعی و اقتصادی نیز مورد توجه بوده است.

تنها در آن کشوری که هر کس می تواند بخواند و بنویسد شما می توانید کادری از افراد با مهارت های عالی و تعلیمات عالی فراهم آورید. بنابراین حق هم همین است که کشورها یکی پس از دیگری، همانطور که انتظار می رود، خود را با هدف با سوادی همگانی همگام کرده اند.

در بسیاری از کشورهای در حال توسعه به سبب تأثیرات عمیق اخلاقی، اجتماعی، بهداشتی و روانی، آموزش عمومی گام های مؤثری برداشته اند و آموزش عمومی مورد توجه آموزشکاران، برنامه ریزان آموزشی و اقتصادی، دولتمردان و سازمان های تحقیقات آموزشی کشوری و بین المللی قرار گرفته است. با وجود این کوشش ها که کشورهای مختلف در خصوص ارتقای کمی و کیفی آموزش عمومی به خرج داده اند، دگرگونی های سریع جهانی، نگرانی جدی نسبت به آینده پدید آورده است. الگوهای گذشته تعلیم و تربیت و شیوه های مدیریت سنتی، کارایی و جاذبه خود را از دست داده است. علیرغم تلاش فراوان مربیان آموزش و پرورش و تجربه کردن و پذیرفتن ایده ها و برنامه های جدید بازهم می بینیم که آموزش نمی تواند تعهداتش را انجام دهد. نظام های آموزشی نتوانسته است به طور کامل با تغییرات عمدهِ اخیر خود را هماهنگ کنند.

یکی از دلایل ناهماهنگی نظام های آموزشی با دگرگونی های اخیر، این است که نیازمندی های جدیدی بوجود آمده که آموزش و پرورش به عنوان یک نهاد متعلق به دو قرن گذشته نمی تواند پاسخگوی آن باشد.

بعضی از این شرایط و نیازمندی های جدید از این قرارند: حرکت از دوره کمبود نیروی انسانی تحصیل کرده به فراوانی نیرو (تحصیل کردگان بیکار) و سرخوردگی خانواده ها از این بابت، رکود شدید اقتصادی در جهان و ناتوانی بسیاری از کشورها در سرمایه گذاری بیشتر در آموزش، همراه با گرانی روزافزون هزینه های آموزشی، رشد فزاینده جمعیت در جهان سوم و تاثیرات آن بر آموزش گروه های محروم این جوامع، رشد سریع نیازهای فراگیران به دلیل تغییرات شدید در شرایط اجتماعی و اقتصادی جوامع، پاسخگویی به نیازهای ناشی از انفجار دانش و تاثیرات آن بر تعلیم و تربیت و مواردی از این نوع.

به علاوه از شواهد چنین برمی آید که انسان امروزی در حال ورود به دورانی است که در آن علم به صورت نهادی مسلط درآمده است و شرایط جدیدی پیش خواهد آمد که کاملاً غیرقابل پیش بینی است و تنها راه مقابله با آن پرورش و آماده سازی انسان ها برای درک و پذیرش تغییراتی است که پیش خواهد آمد. به عبارت دیگر، انسان امروزی در حال ورود به عصر فراصنعتی است، عصری که سمبل آن کامپیوتر است و در آن سه عنصر، زور، پول و دانایی در حیات اقتصادی و سیاسی بشر نقش مهمی ایفا خواهند کرد. اگر برای کشورهای جهان سوم راهی باقی است، این راه، تنها در تقویت بنیان های دانایی و برپایی ساختارهایی است که در جهت تربیت هرچه بیشتر و بهتر فرزندان این جوامع بکوشد و آنها را آماده دنیای پر از تغییر و تحول امروز و آینده نماید. بدون شک، تغییراتی بسیار و همه جانبه در آموزش و پرورش کشورهای جهان سوم لازم است تا شرایط مورد نظر فراهم آید.

برای فراهم ساختن <آموزش برای همه> نظام های آموزشی به تنهایی به عرضه آموزش و کارآموزی های متناسب با دگرگونی های اخیر در قرن حاضر قادر نخواهند بود مگر اینکه نظام های آموزشی خود را با تغییرات درون سازمانی و برون سازمانی، تغییر شکل وظایف، عملیات، ساختار و اجرای ترکیبشان وفق دهند و انعطاف پذیری خود را بطور مستمر حفظ کنند. از این رو آموزش و پرورش وظیفه دارد، دائماً تحولات محیطی را بررسی کرده و هرگونه تغییرات و تحولات قابل پیش بینی را در تصمیم گیری های خود برای وصول به نقطه تعادل دخالت دهد.

مطالعه منابع مربوط به سمینارها و نشست های بین المللی نشان می دهد که ایجاد تغییرات بنیادی در نهاد آموزش و پرورش ضروری می باشد. تغییرات جدید و انطباق آن با شرایط کنونی می تواند در رفع نیازهای متنوع نسل های آینده موثر افتد. از طرف دیگر آموزش و پرورش به عنوان یک نهاد اجتماعی، در اجرای نقش خود منابع مالی و انسانی قابل توجهی را بکار می گیرد و در نتیجه بسیاری از کشورهای در حال توسعه متحمل یک اقتصاد سنگین می شوند.

به کارگیری معلمان مجرب و گسترش آموزش و پرورش در مقاطع مختلف تحصیلی مشکلات جدی را بدنبال دارد. زیرا اگر شایستگی معلمان و تجارب و معلومات آنان، بخصوص در مقطع ابتدایی کافی نباشد، کار به ظاهرسازی می انجامد و بی خاصیتی محتوا و اساس آموزش و پرورش ابتدایی را موجب می شود.

اگرچه در بعضی از کشورهای در حال توسعه، هزینه های آموزشی، چه بطور مطلق و چه نسبت به سایر مخارج دولت افزایش یافته، ولی در مجموع هزینه ها و منابع مالی آموزش و پرورش کاهش یافته است که این نشان دهنده دست کم گرفتن آموزش و پرورش نسبت به سایر خدمات اجتماعی است که برای آنها سهم بیشتری از بودجه اختصاص یافته، با وجود اینکه در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، آموزش و پرورش موضوع اساسی در هزینه های عمومی است، افزایش چشمگیری در بودجه مربوط به آن به چشم نمی خورد. برای حل مشکل فوق نیاز به سرمایه گذاری بخش خصوصی در آموزش و پرورش است. سرمایه گذاری بخش خصوصی نباید صرفاً در صنایع غیر ضروری باشد. در ضمن ارزش سرمایه گذاری در بخش آموزش و تربیت نیروهای متخصص و تحصیل کرده کمتر از سرمایه گذاری در بخش های دیگر نیست.

همانطور که اشاره شد، این عقیده که آموزش نوعی سرمایه گذاری در نیروی انسانی است، یکی از مهمترین پیشرفت های اقتصادی در دهه های اخیر بوده است که اثرات زیادی بر برنامه ریزی های آموزشی در کشورهای در حال توسعه گذاشته است.

باید خاطرنشان کرد که سرمایه گذاری در آموزش و پرورش با افزایش تولید ملی ارتباط دارد و به همین دلیل بانک جهانی نیز طرح کمک به توسعه کشورهای عقب مانده را از طریق بهسازی آموزش و پرورش تایید و در این زمینه به اعطای وام های اختصاصی اقدام کرد.

مطالعه تطبیقی برنامه ریزی و ساختار آموزش و پرورش در کشورهای مختلف نشان می دهد که افزایش بودجه و امکانات کمی آموزش و پرورش به توسعه همه جانبه منجر شده است. علل این عدم توفیق را باید در نقص برنامه ریزی و ضعف استانداردهای کمی و کیفی و رعایت نکردن واقعیت ها و اولویت های جامعه جستجو کرد. به عبارت دیگر، عدم واقع بینی در تعیین هدفها، انتظارات و اولویت ها از یک طرف و ضعف معیارها و استانداردهای کیفی درون داد سیستم آموزش و پرورش (اعم از امکانات مادی و فیزیکی و نیروی انسانی در بخش مدیریت و آموزش و خدمات جنبی) از طرف دیگر، موجب شکست برنامه ها و تحقق نیافتن هدف ها شده است.

به طوری که مطالعه تحولات آموزش و پرورش در نیمه دوم قرن بیستم نشان می دهد که هرچند براثر انطباق اراده سیاسی دولت ها با تقاضای اجتماعی برای استیفای حق تعلیم و تربیت، در پیشتر کشورهای در حال توسعه، تحولات اندیشمندانه و کارآمدی در امر آموزش و پرورش صورت گرفته و بسیاری از تنگناهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را مرتفع یا کنترل کرده است.

با توجه به تقاضای روزافزون برای ورود به مدرسه در بسیاری از کشورها و حتی برخورداری از آموزش عالی، برای اکثریت افراد، نیاز به مطالعه و تجزیه و تحلیل نظام های آموزشی است. در کشورهایی که با مشکلات افزایش هزینه ها در امر آموزش مواجهند و این امر موجب کاهش کیفیت آموزش است، خود موجد بحران در زمینه های مختلف شده است. از سوی دیگر بی توجهی به دروس فنی و حرفه ای و هدایت شغلی کارآمد، شتابزدگی در برنامه ریزی های آموزشی و تغییرات ساختاری یا محتوایی آموزش و پرورش در مقیاس جامعه و نبود فرصت و اعتقاد لازم برای تحقیق و آزمایش های تجربی برنامه ها، وجود برنامه های ناتمام آموزش بزرگسالان که رابطه منطقی کمی با نیازهای شغلی و موضع اجتماعی آنان دارد و بالاخره فزونی بیکاری در فارغ التحصیلان، که خود دلیل آشکاری بر عدم انطباق برنامه های توسعه آموزش و پرورش از نظر کمی و کیفی با نیازها و اولویت های جامعه است، ضرورت دارد که با توجه به این نشانه ها، مطالعه و تجزیه و تحلیل آموزش و پرورش از جهت تفکرات، هدف ها و آرمان های تربیتی و از نظر ساختار درونی و هم انطباق آموزش و پرورش با نیازها و اولویت ها و امکانات قابل دسترسی و واقعی در سطح بین المللی صورت گیرد.

اما امروز دنیای بیدار پرتحرک روز به روز چیزهای تازه ای به چنگ می آورد و با سرعت زیاد به سوی کمال پیش می رود. همه کشورها ناچارند روی توسعه اقتصادی و فهم اجتماعی و بالاخره موقعیت جهانی خود برنامه های آموزش و پرورش را متناسب با زمان خود تدوین و نسل جوان را در راهی پرثمر و اصولی، برای فردای درخشانتر و آزادتر هدایت کنند.

بنابراین برای دستیابی به آموزش و پرورش مطلوب در قرن بیست و یکم، کشورها باید تغییرات پیشنهادی زیر را بکار بندند.

▪ آموزش اجباری رایگان تا سنی معین (۵ تا ۱۰ سال) با استفاده از تاسیس مدارس جدید در شهر و روستا و مناطق دورافتاده از طریق کلاس های تک آموزگاری، مدارس اقماری و معلمان سیار.

▪ تغییر در تشریفات و مقررات پذیرش افراد به درون نظام آموزشی.

▪ اصلاح کلاس های پرجمعیت و به حداقل رساندن شمار دانش آموزان در کلاس های درس.

▪ مشارکت دادن مردم در آموزش عمومی.

▪ توجه به آموزش بزرگسالان، آموزش های غیررسمی و آموزش تصادفی (تجربی).

▪ گسترش مداوم آموزش تا محو بیسوادی.

▪ توجه به آموزش دختران و زنان.

▪ از بین بردن تفاوت های آموزش شهر با روستا.

▪ اختصاص بعضی از خدمات آموزشی به دانش آموزان محروم.

▪ توجه به رفاه حال معلمان از نظر مادی و معنوی.

▪ استفاده وسیع از برنامه های اصلاح و تغییر رفتار در مدارس.

▪ استفاده از تکنولوژی آموزشی برای بهبود توسعه کیفیت کلی آموزش.



کریم رنجه بازو
کارشناس ارشد مشاوره و راهنمایی
منابع:
۱- آموزش برای توسعه - ترجمه پریدخت وحیدی، حمید سهرابی.
۲- خلاصه مقالات - اداره کل آموزش و پرورش تهران .۱۳۷۴ -
۳- فصلنامه تعلیم و تربیت - تابستان و پاییز - ۱۳۶۲ سال اول - شماره ۲ و ۳
۴- ماهنامه آموزش و پرورش - شماره پنجم - دوره چهل و سوم - بهمن ماه ۱۳۵۱
۵- نشریه علوم تربیتی (دانشگاه تهران) سال نهم - شماره ۴ - ۱ سال ۱۳۶۵

---

مطلب‌های دیگر از همین نویسنده در سایت آینده‌نگری:

+ آموزش و پرورش قرن ۲۱  

منبع:

نسخه‌ی چاپی ارسال اين مطلب به دوستان

---

[نظر دهید]    [تعداد نظرهای ثبت شده در پیوند با این مطلب: ] 

.

---